MAKALAH BAHASA JAWA

BAB I
PAMBUKA
Sakmenika basa Jawi kapetang basa ingkang lumayan kathah dipunengge dening warga ndonya. Miturut petunganipun, basa Jawi ngenggeni urutan 20. Kawontenan menika kedah dipunjagi lan, menawi saget, derajat ingkang sampun dipungayuh menika dipunjunjung langkung inggil malih.
Kathahing panganggep bilih para wiranom (generasi muda) basa Jawinipun risak, kaco, ngawur lan kathah sebutan sanesipun.Kangge nanggulangi bab menika, para guru perlu ningkataken wawasan lan kaprigelanipun lan pamarintah - Depdiknas - perlu nggatosaken bab menika kanthi ngawasi lan tansah mbimbing para guru basa Jawi, murih lestari lan ngrembakaing basa lan budaya Jawi.
Pindhanipun satunggaling wewangunan, saderengipun damel cagak temtu masang pondasi langkung rumiyin. Menawi pondhasinipun kukuh lan bakuh, temtu cagak dalah sedaya wewangunan wau saget ngadeg jejeg kukuh lan santosa. Pondhasi tumrap ngrembaka lan lesatrining Basa Jawi inggih menika Pamulangan Basa Jawi ingkang leres.
Geneya pamulangan Basa Jawi madeg minangka pondhasi ngrembaka lan leatsraining Basa Jawi? Wangsulanipun wonten werni kalih. “Inggih” lan “boten”. “Inggih”, menawi pamulangan Basa Jawi katindakaken kanthi leres lan sae. “Boten”, menawi pamulangan Basa Jawi katindakaken sembarangan lan ngawur.
Basa Jawi menika kedah dipun langgengaken. Menawi saget, malah dipuninggilaken. Boten wonten ingkang langkung rumaos remen teng penggalih kejawi tiang Jawi minangka warga tlatah asal mulanipun basa kasebat mbok menawi teng satunggaling mangsa mangke basa Jawi saget jaya teng jagad raya.
Perkawis sinten mawon ingkang kedah ngrembokoaken basa Jawi temtu kemawon sedaya tiang ingkang rumaos ndherek andarbeni lan angrungkebi tumrapipun basa Jawi, khususipun tiang Jawi ingkang mapan teng tlatah Jawi. Babagan menika wigatos sanget dipunpenggalih amargi perkawis basa menika perkawis pilihan lan saingan. Tiang sakpurunipun milih pundi rupi (upaminipun basa, dialek, lan logat) ingkang langkung dipunremeni. Mugi-mugi kemawon kanthi upaya-upaya sae kados adicara ageng ingkang saweg dipunwontenaken menika basa Jawi mboten badhe kalebet ingkang ngalami nasib kasebat wau.
Lumantar makalah menika, badhe dipunaturaken kados basa Jawi menika saget langkung ngremboko lan kondang kawentar teng jagad raya. Babagan menika wigatos sanget dipunpenggalih khususipun dening warga ingkang rumaos “asli” saking Jawi, utawi sinten kemawon ingkang hanggadhahi raos handarbeni dhumateng basa Jawi, supados kawontenan tiang Jawi lan ugi kabudayanipun langkung dipunakeni dening kelompok-kelompok warga ndonya sanesipun.
Wonten 6 perkawis ingkang dipunaturaken wonten makalah menika. Sepindah basa jawi ingkang punah, nuwuhaken raos remen kawula mudha tumrapipun budaya leluhur piyambak. Perkawis piwulangan basa Jawi wonten sekolah kedah dipunleresaken. Sanesipun, keluarga kedah dados papan utama kangge nepangaken sarta ngangge basa Jawi sedinten-dinten. Kejawi menika, sesrawungan ngangge basa Jawi kedah dipunusumaken. Ingkang pungkasan, sinten kemawon ingkang taksih sinau ngangge basa Jawi kedah dipunbombong, sinaosa taksih ndamel kelepatan. Gamblangipun 6 perkawis menika dipunbeberaken wonten mandap niki.












BAB II
WOSING PIREMBAGAN
A. Basa Jawi ingkang punah
Wonten ing jaman menika, posisi basa Jawi menika sampun wiwit kaganti kaliyan basa-basa liyan, basa Jawa menika sampun wiwit punah. Basa Jawi menika namung didadosaken mata pelajaran ko-kurikuler ing sekolah ingkang mboten ndherek nemtokaken kalulusanipun siswa. Pelajaran basa Jawi menika sae dipuncaosaken kaliyan murid, nanging kasaranipun menawi mboten dipuncaosaken ugi mBoten dados menapa.
Kangge tiyang ingkang mboten saking suku Jawi, utawi tiyang Jawi ingkang sampun dangu mapan wonten ing luar pulau Jawi, sampun biyasa ngginakaken basa Indonesia kangge basa padintenanipun, babagan menika mboten dados perkawis. Babagan menika amargi ing basa Indonesia menika mboten gadhah unggah-ungguh ingkang mutlak. Basa Indonesia menika ugi mboten gadhah kelas-kelas kangge mBentenaken yuswa lan kedudukan tiyang ingkang dipunajak micanten. Benten kaliyan basa Jawa ingkang gadhah unggah-ungguh basa. Basa Jawa menika gadhah tingkatan-tingkatan (ragam) ingkang saged mBentenaken kaliyan sinten kita menika micanten.
Menawi kita badhe micanten kaliyan tiyang ingkang luwih sepuh utawi tiyang ingkang gadhah posisi ingkang luwih inggil kita kedah ngginakaken basa Jawi ragam krama. Menawi badhe micanten kaliyan kanca utawi tiyang ingkang saumuran, kita saged ngginakaken basa Jawi ragam ngoko. Basa Jawi ngoko menika ugi wonten ragam ngoko alus kaliyan ragam ngoko kasar.
B. Nuwuhaken raos remen kawula muda tumrapipun budaya leluhur piyambak
Nuswantara Indonesia sampun kondang kawentar sajagat raya babagan kabudayanipun, langkung-langkung wonten teng tlatah Jawi. Kabudayan Jawi hanggadhahi nilai luhur lan becik. Tuladhanipun, sesrawungan priyantun Jawi mitungaken yuswa, lembah manah, lan tatakrama. Semanten ugi, basa lan sastranipun. Basa Jawi sugih basa rinengga. Werni-werni sanget ujud kasusastran Jawi ingkang mujudaken sugihing pinemu tiang Jawi. Tembung cangkriman (kadosto “njanur gunung”) lan sanepa (tembung “suwe mijet wohing ranti”) awis-awis tinemu ing kasusastran basa sanes. Aksara Jawi mawon wonten tegesipun ingkang jero, kadosto 5 aksara ingkang kawitan ingkang mucalaken tauhid. Kesenian jawi, upaminipun seni “Begalan” saking Banyumas kathah mbobot falsafah, donga, lan kekarepan.
Bangsa Indonesia ingkang ngadyantara kaliyan unggah-ungguhipun, masarakatipun ingkang gemah ripah loh jinawi menika mboten uwall saking kabudayan lan basa Jawi. Kathah sanget bebasan saking basa Jawi ingkang dipunserap ing basa Indonesia. Nilai-nilai moral ingkang dipunandhut kaliyan basa Jawi piyambak saged nuwuhaken kapribaden ingkang unggul. Sinten kemawon ingkang paham lan mangertos pentingipun basa Jawi saged otomatis gadhah budi pakarti ingkang sae.
Kathah tiang saking manca nagari ingkang sinau wayang, nari, nabuh gamelan, sastra Jawi lan sanes-sanesipun. Ananging mboten kathah ingkang nyinaoni basa Jawi, amargi sawentawis wekdal basa Jawi dereng dipunbetahaken. Ananging kedah dipunserat bilih wolak-walikipun mangsa kawontenan menika saget kemawon brubah sawekdal-wekdal. Rumiyen, basa Latin dados basa jagad. Lajeng, basa Perancis nggantosi. Basa Inggris jaya sak sampunipun, ngantos dumugi sak menika.
Basa Jawi saged-saged kemawon kondang kawentar kados basa Inggris. Temtu, menawi sampun mekaten tiang Jawi badhe remen teng penggalih, amargi basanipun dipuntampi lan petangaken dening kelompok menungsa sanesipun. Basa makili kabudayan. Tiang ingkang basanipun mboten dipuntampi dening kelompok sanes rumaos kelompok sosial sarta budayanipun ugi mboten dipuntampi (Kramsch, 1998 3). Kosok wangsulipun, basa Jawi saget sirna saking ndonya menawi mboten dipunuri-uri dening kelompok masyarakat Jawi piyambak. Kejawi saking menika, saget kemawon basa Jawi kabedhol oyotipun saking tlatah Jawi menawi mboten dipunjagi kanthi turun tumurun. Becikipun kita sedaya nyumurupi warisan leluhur arupi budaya Jawi menika sakderengipun dipuntemu dening kelompok menungsa utawi bangsa sanes.
C. Piwulangan basa Jawi ingkang ngeremenaken
Menawi nggatosaken lampahipun pasinaonan utawi wulangan basa Jawi ing sekolah-sekolah ugi punapa ingkang dipungayuh siswa, kadosipun taksih dereng kados punapa ingkang dados pengajengipun kita sedaya. Pasinaonan basa Jawi taksih langkung kathah adhedhasar basa seratan katimbang lisan. Kejawi saking menika lumampahing pasinaonan taksih kapitang kuno lan kirang ngremenaken. Cara-cara sinau basa ingkang trep kangge lare, kadosto dolanan lan nembang, dereng dados kabudayan. Tuladha nyata, lare ingkang mboten mahir basa Jawi, menawi dipunparingi damelan supados nembang macapat, tembang-tembang dolanan, lan campursari cepet apal, dados sae pangucapanipun lan ugi lancar. Menika sedaya wau amargi raos remen, sinau mboten patosa kraos.
Kejawi saking menika lomba-lomba basa Jawi ingkang ngremenaken, kados nembang, deklamasi, lan pidato mawi basa Jawi ingkang sampun dipunrintis kedah dipunsengkuyung lan ramekaken minangka siar basa sarta budaya Jawi. Seratan-seratan (kados teng seratkhabar “Suara Merdeka”) lan acara-acara (kados teng RRI) ingkang kasebar lumantar basa Jawi kedah dipuntingkataken khususipun perkawis isi lan paket.
D. Sinau basa Jawi dipunwiwiti saking keluarga
Wonten tiang sepah ingkang ngangge dwibasa. Wonten ugi tiang sepah ingkang ngangge rupi-rupi basa. Menawi ingkang remen ngangge basa Inggris sumonggo, amargi kasunyatanipun basa Inggris menika dipunbetahaken kangge sesrawungan warga ndonya. Ingkang remen ngangge basa Indonesia inggih sumonggo, amargi basa menika minangka basa negara teng lebetipun nuswantara. Remen lan sinau pinten-pinten basa menika sae-sae mawon. Ananging, sedaya wau wigatosipun migatosaken empan papan. Wonten sak lebetipun keluarga ingkang tiang sepahipun saking Jawi, tiang sepah kedah dados tuladha lan panutan dhumateng lare-larenipun kawit alit, kejawi basa-basa sanesipun.
Klentu sanget menawi wonten tiyang ingkang ngendika bilih ngangge basa Jawi niku ndeso, katrok (ngangge istilahipun Thukul). Basa Jawi nasipun kados basa-basa sanes ingkang ndelalah mboten dados basa ndonya. Melas sanget nasib tiyang ingkang makaten menika, kedahipun dipuntatar. Tanggungjawab kita sedaya, utaminipun keluarga supados nepangaken basa Jawi wiwit lare-lare taksih alit. Tiyang-tiyang kados Ibu Utari Dewi, S.H (Suara Mereka, 2 Agustus 2008) lan Peni Winarningtias saking Pemalang ingkang sampun nggatosaken lan ngraosaken sanget nilai-nilai basa lan kabudayan Jawi kedah dipunacungi jempol.
E. Sesrawungan ngangge basa Jawi
Niki ngimutaken rikala maos seratkabar ingkang nyebataken bilih tiang-tiang Pekalongan ingkang manggen wonten negari Jerman mboten kesupen anggenipun ngangge basa Jawi wekdal kepanggihan kaliyan tiang-tiang Jawi sanesipun. Dados wonten pundi-pundi panggenan, menawi saget tiang Jawi ingkang sae mboten ngesupekaken basanipun piyambak.
Sesrawung mios telewicara ngangge basa Jawi antawis sesami priyantun Jawi utawi mboten priyantun Jawi ananging mangertos basa Jawi wonten pundi kemawon papan panggenan kejawi patemonan resmi kadosipun sae sanget, amargi cara menika ateges sami kalian siar basa Jawi. Sak menika, basa Jawi sampun kados basa manca teng tlatah kelairanipun piyambak. Ing pundi-pundi, milai saking dusun ngantos kutha awis-awis sanget basa Jawi kapireng dipunengge dening warga.
Cuwilan ukara-ukara ingkang dipunbeberaken teng wiwitan seratan menika saget dipundadosaken minangka tengering awonipun basa Jawi kawula muda Jawi, amargi ukara-ukara kasebat pangandikan saking satunggaling bakal jawara teng pilihan Putera Puteri Solo 2008. Miturut warta seratkabar menika, pangandikan niku wau kaaturaken kanthi ndredheg lan mboten lancar. Ingkang mboten jamak lumrahipun, inggih menika basa Inggris kaaturaken kanthi langkung lancar. Solo utawi Surakarta Hadiningrat minangka pathokanipun basa Jawi. Kejawi saking menika peserta sampun dipunbekali basa Jawi. Menika minangka tenger bilih basa Jawi mboten asring dipunengge. Lajeng, kados punapa basa Jawi priyantun saking njawinipun Surakarta Hadiningrat lan Ngayogyakarta? Pramila, priyantun Jawi kedah tancut taliwanda sinau lan ngangge basa Jawi sak asring-asringipun kersanipun mboten angisin-isini amargi saget ngangge basa Jawi kanthi lancar lan hanggadhahi raos pitados piyambak.
F. Bimbingan lan petedah ingkang sae dhumateng sinten kemawon ingkang taksih sinau ngangge basa Jawi
Sinau mbetahaken wekdal ingkang cekap. Lan kados jamak lumrahipun pasinaon, sinau basa Jawi mboten saget lepat saking klenta-klentu. Pramila, supados tiang ingkang saweg sinau lan nyobi ngangge basa Jawi teras remen, kalepatan ngangge basa kedah dipunmaklumi lan, selajengipun, dipunbetahaken bimbingan lan pitedah ingkang sae, inggih menika ingkang mboten badhe ndadosaken ciut lan pejahipun greget sinau basa Jawi. Bimbingan lan pitedah ingkang dipunsuguhaken saget nuwuhaken kasampurnan.
Kalebet babagan niki, wigatosipun kita nampi rupi-rupi tembung lan ukara (dialek) lan campur (code mixing) lan pindah basa (code switching) supados mboten nyiutaken penggalih para sederek ingkang taksih sinau. Sawentawis wekdal, tiang ingkang saweg sinau lan ngangge kedah remen rumiyen “saget” ngangge basa Jawi teng sesrawungan sinaosa dereng sampurna. Ingkang wigatos inggih menika anggenipun nggangge basa Jawi ndamel sami-sami mangertos


BAB III
PANUTUP
1. Dudutan lan Pamrayogi
Supados basa Jawi langkung ngremboko warga masyarakat Jawi lan sedaya ingkang nggadhahi raos handarbeni tumrapipun basa Jawi kedah tanggap ing sasmita sarta wonten upaya-upaya ingkang temen lan nyata khususipun saking kawula mudha, tiangsepah, guru basa Jawi, lan kantor pendidikan lan kabudayan. Sawentawis wekdal menika, ingkang ndhesek inggih menika (1) nuwuhaken raos remen kawula muda tumrapipun budaya leluhur piyambak; (2) piwulangan basa Jawi kedah dipunjejegaken; (3) tiangsepah paring tuladha dhateng anggota keluarga; (4) sesrawungan ngangge basa Jawi; lan (5) bimbingan lan petedah ingkang sae dhumateng sinten kemawon ingkang taksih sinau ngangge basa Jawi. Namung kados makaten menika basa Jawi bakal lepat saking ancaman sirna. Malah, saget minggah kewentaripun. Mugi Gusti Ingkang Pinasih ngijabahi. Jenang sela wader kalen sesondheran, apuranta menawi wonten lepat

3. Penutup
Basa lan budaya Jawi tetep ngrembaka lan lestari, sauger masyarakat Jawi minangka ahli waris lan pengguna bahasa, rumaos bombong, tresna lan remen ngginakaken kanthi sae lan leres. Mugi Gusti tansah ngijabahi. Nuwun.

DAFTAR PUSTAKA

http://visitbanyumas.com/bahasa/archives/238
http://visitbanyumas.com/bahasa/archives/248
Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah FBS UNY.2007.Buku Kumpulan Makalah Seminar Nasional Pembelajaran Bahasa dan Sastra Daerah dalam Kerangka Budaya. Yogyakarta.
Sudaryanto. 1991. Kamus Indonesia-Jawa. Yogyakarta: Duta Wacana University Press.